"Sıfır Atık"; israfın önlenmesi, kaynakların daha fazla verimli kullanılması, atık oluşum sebeplerinin gözden geçirilerek atık oluşumunun engellenmesi veya en aza indirgenmesi, atığın oluşması durumunda ise kaynağında ayrı toplanması ve geri dönüşümün sağlanmasını kapsayan atık yönetim felsefesi olarak tanımlanan bir hedeftir. Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip ERDOĞANBeyefendi'nin kıymetli eşleri Sayın Emine ERDOĞAN Hanımefendi'nin öncülüğünde başlatılan Sıfır atık projesinin tüm Türkiye'ye 2023 yılına kadar uygulanması hedeflenmektedir
Sıfır Atık Nedir ?
Sıfır Atık konusunu ele almadan önce "Sıfır Atık Nedir" sorusunu cevaplayarak başlayabiliriz. "Sıfır Atık"; kaynakların verimli kullanılması ile birlikte israfın önlenmesini, atık oluşumunun önlenmesi veya azaltılması ile birlikte atık oluştuğu durumda kaynağında ayrı toplanarak geri kazanımının sağlanmasını kapsayan bir atık yönetim felsefesidir.
Dünya nüfusundaki yüksek ivmeli artış ile birlikte sanayi ve ekonominin de gelişmesi beraberinde tüketimi artırmış, bu durum sınırlı kaynaklarımıza olan ihtiyacı da artırmış ve doğal kaynaklarımızı daha verimli kullanma ihtiyacımız doğmuştur. Atıkların bilinçli bir şekilde yönetilmesi kaçınılmaz olduğundan, geri dönüşüm ve geri kazanım olmaksızın bertaraf edilen atıklar, hem çevresel boyutta hem de enerji kaynağı kayıpları anlamında dünyamızı tehdit etmektedir.
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2017 yılında sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde oluşan atıkları kontrol altına almak ve gelecek nesillere daha temiz ve yaşanabilir bir dünya bırakmak adına "Sıfır Atık" projesini hayata geçirmiştir. İlk olarak bakanlığın ana hizmet binasında aşamalı olarak başlatılan proje hem bireysel hem kurumsal hem de belediye genelinde yaygınlaşmaktadır.
Sıfır Atık Projesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nda uygulanmasının akabinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde de hayata geçirilmiş ve 26.09.2017 tarihinde gerçekleştirilen Sıfır Atık Projesi Tanıtım Toplantısı ile tüm Türkiye'de uygulanmasına yönelik çalışmalar başlatılmıştır.
Ankara'da başlanan Sıfır Atık Projesinin, 2023 yılına kadar aşamalı olarak tüm Türkiye'de hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.
Projenin hayata geçirileceği alanlar;
- Kamu kurum/kuruluşları
- Alışveriş merkezleri
- Hastaneler
- Eğitim kurumları
- Eğlenme ve dinlenme tesisleri
- Büyük iş yerleri
Sıfır atık projesinin yaygınlaşması ile birlikte, israfın önüne geçilerek maliyetlerin azalması ve verimliliğin artırılması, çevresel risklerin azaltılması, bununla beraber çevre koruma bilincinin kurum bünyesinde gelişmesine katkı sağlandığından çalışanların "duyarlı tüketici" duygusuna sahip olmasının sağlanması hedeflenmektedir.
Sıfır Atık Yönetimi Eylem Planı
Sıfır Atık Nedir sorusu yanıtlandığında göre Sıfır Atık Yönetimi Eylem Planı'ndan bahsedilebilir. Sıfır Atık Yönetimi Eylem Planı, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 2018 yılından 2023 yılına kadar uygulanacak olan eylem ve stratejileri içeren sıfır atık yönetimi için yol haritası çizen bir plandır.
Sıfır Atık Sistemi Nasıl Kurulur ?
Sıfır atık projesini hayata geçirmek isteyen kurumlar, sıfır atık el kitabı veya sıfır atık başvuru formunun nereden temin edileceğine dair bilgi sahibi olmak isteyebilir. Bu durumda öncelikle T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın yayınlamış olduğu Sıfır Atık Sistemi Nasıl Kurulur? başlıklı kaynaktan sistem ve yol haritası hakkında bilgi alınabilir.
Bir kurumda sıfır atık yönetim modeli oluşturulurken öncelikle belirlenen 7 aşamalı yol haritası izlenir. Bu aşamalar sırasıyla şu şekildedir:
- Odak noktalarının belirlenmesi
- Mevcut durum tespiti
- Planlama
- İhtiyaçların belirlenmesi ve temin
- Eğitim ve Bilinçlendirme
- Uygulama
- Raporlama
1) Odak Noktalarının Belirlenmesi
Sıfır Atık Projesini hayata geçirecek kurum, öncelikle kurumdaki sistemin etkin bir biçimde yönetilebileceği sorumlularını belirler. Kurumda görev alacak sorumlular en az bir asil ve bir yedek olmak üzere toplamda iki kişiden oluşmalıdır. Belirlenen bu kişiler tarafından sıfır atık yönetimini sağlayacak bir ekip kurulmalıdır. Kurumda birden fazla birim olması durumunda sorumlular artırılmalıdır. Sıfır atık yönetimi sorumluları için aşağıda yer alan örnek şemada belirlenen görev dağılımı yapılabilir.
2) Mevcut Durum Tespiti
Sorumlular belirlendikten sonra Sıfır Atık Projesi kapsamında Sıfır Atık Yönetim Sistemini kurabilmek için mevcut durum tespiti mutlaka yapılmalıdır. Kurumun atıklar konusunda hangi durumda olduğunu belirlemek ve buna göre ilerlemek önemlidir. Mevcut durum belirlenirken, kurumda çalışan personel sayısı, atık yönetiminden sorumlu birim varlığı, kurumda oluşan atıkların miktarı, özellikleri, kaynağı, toplama ve biriktirme yöntemleri, atık geçici depolama alanları varlığı, atıkların verildiği bertaraf veya geri kazanım tesisi bilgileri ile birlikte bunlarla ilgili kayıtların tutulup tutulmadığı izlenmelidir.
Bir kurumda oluşabilecek atıkların kaynakları ile ilgili örnek şema aşağıda verilmiştir:
3) Planlama
Mevcut durum tespit edildikten sonra kurumda oluşan atıkların çeşitleri ve ne miktarda ve sıklıkta oluştuğu biliniyor olacak. Bu doğrultuda mevcut durum esas alınarak Sıfır Atık Yönetim Planı Formatıesas alınarak kuruma özgü planlama yapılmalıdır. Planlamada; toplama, taşıma, geçici depolama ve uygulamanın ne şekilde, ne zaman, nasıl, kimler tarafından gerçekleştirileceğine ilişkin talimat hazırlanır.
Atık oluşumunun en fazla olduğu alan tespit edilerek azaltım yoluna gidilecek tedbirler alınmalıdır.
4) İhtiyaçların Belirlenmesi ve Temin
Sıfır Atık Projesi kapsamında planlama da tamamlandıktan sonra kurumdaki her birim dikkate alınarak ihtiyaçlar ve gereken ekipmanlar (kumbara, poşet, konteyner, eğitim materyalleri, takip çizelgeleri) belirlenir ve uygulamaya geçmeden önce temin edilmesi sağlanır. Biriktirme ekipmanlarının Sıfır Atık Renk Skalası'na uygun şekilde renklendirilmesi zorunludur.
Ayrıca atıkların bertarafa veya geri kazanım tesisine gitmeden önce geçici bir süre bekletileceği geçici depolama alanının kurulması sağlanır.
Sıfır Atık Renk Skalası
Sıfır Atık Projesi kapsamında kurumların biriktirme ekipmanlarında ve bilgilendirme afişlerinde atıklarının türlerine göre kullanabilecekleri renk skalası şu şekildedir:
- Kâğıt-karton atıkları için mavi,
- Plastik atıklar için sarı,
- Cam atıklar için yeşil,
- Metal atıklar için gri,
- Geri dönüşümü mümkün olmayan atıklar için siyah,
- Tehlikeli atıklar ve elektronik atıklar için şeffaf,
- Organik atıklar için kahverengi,
- Ekmek artıkları için mor,
- Yemek artıkları için beyaz renk
- Tıbbi atıklar için, Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında poşetlerde kırmızı, kova ve konteynerlerde turuncu rengin kullanılması zorunlu kılınmıştır.
Kurum içine yerleştirilecek bölmeli atık kumbaraların temin edilmesinin ardından, 40 kişiye bir adet olacak şekilde ve koridor boyunca herkesin kolaylıkla ulaşabileceği 50 metrede bir gözle görülebilecek alanlara yerleştirilmeleri sağlanır.
Aynı zamanda toplamanın, taşıma ve geçici depolama uygulamalarının nasıl, ne zaman ve kimler tarafından yönetileceği, olası bir kaza durumunda yapılması gerekenler, atığın teslim edileceği yerler ve sorumluları gibi konular da netleştirilmelidir.
Tüm bu konuları kapsayan detaylı bir talimatname hazırlanmalıdır. Talimatnamede bulunması gereken başlıklar:
- Toplama öncesi hazırlık sürecinde alınacak önlemler,
- Toplama güzergahı,
- Atıkların toplamasının ve taşınmasının nasıl yapılacağı
- Toplanan atıkların kayıtlarının tutulması,
- Geçici depolama süreci,
- Kaza anında müdahale
- Atıkların beyan ve teslim süreci
Ayrıca atıkların belirlenen lisanslı tesislere gönderilmeden önce biriktirileceği Geçici Depolama Alanıiçin de uygun bir alan belirlenerek kurulumu gerçekleştirilmelidir. Geçici depolama alanı kurulumunda atık türleri ve miktarına göre alanın büyüklüğü ve kaç bölmeli olacağı aynı zamanda konteynerlerin boyutları belirlenmelidir.
Atık Yönetimi Yönetmeliği'ne göre Tehlikeli ve Tehlikesiz Atık Geçici Depolama Alanlarının sağlaması gereken özellikler aşağıdaki gibidir:
Geçici Depolama Alanları'nda belirlenen teknik özellikler arasında en çok karşılaşılan sorulardan biri atık kodlarıdır. Atık kodlarının hangi atık türüne göre ne olduğunun belirlenmesi oldukça önemlidir.
Geçici Depolama Alanlarında bulunan etiketlerin üzerinde bulunması gereken atık kodları ve türlerine ait bilgiler aşağıdaki gibidir:
5) Eğitim ve Bilinçlendirme
Ekipmanların temini gerçekleştirildikten sonra uygulamaya geçmek için öncelikle hedef kitlenin konuya ilişkin eğitilmesi gerekmektedir. Sıfır Atık Projesi kapsamında düzenlenecek bu eğitimlerin uygulamalı olması çok önemlidir. Yine kurumun web sitesinde yapılacak uygulamaya yönelik duyuru ve bilgilendirme yapılmalıdır. Bunun yanı sıra kurum içindeki tüm çalışanlara gönderilmek üzere Sıfır Atık Projesi ve yapılan çalışmalar hakkında bilgilendirici mail gönderimi de yapılması gerekmektedir.
Kurumda belirlenecek hedef kitle, odak noktaları, bakım onarım sorumluları, geçici depolama alanı sorumluları, temizlik görevlileri ile birlikte tüm çalışanları kapsamalıdır.
6) Uygulama
Sıfır Atık Projesi için eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları da tamamlandıktan sonra uygulama aşamasına geçilebilir. Uygulama noktasında, biriktirme ekipmanlarının personelin rahatlıkla ulaşabileceği konumda olduğuna, bilgilendirme afişlerinin ekipmanların üstünde kolaylıkla görünebilecek şekilde konumlandırıldığına ve biriktirme ekipmanlarının renk skalasına uygun olup olmadığı konularına mutlaka dikkat edilmelidir.
Tehlikeli atıklar için her noktaya biriktirme ekipmanı yerleştirilmesine gerek bulunmamakla birlikte tehlikeli atıklar diğer atıklarla karıştırılmadan şeffaf torba ile geçici depolama alanına taşınmalıdır.
Kurum içinde yer alan atık toplama noktalarında biriken atıkların taşınması işi kapaklı kurum için taşıma araçları ile yapılmalıdır. Oluşan tıbbi atıkların, tıbbi atık görevlisi aracılığıyla diğer atıklardan ayrı olarak taşınması gerekmektedir.
Sebze, meyve atıkları, mutfak atıkları, çay posaları ve park ve bahçe atıkları gibi organik atıklarkompost yapılarak kurumun bahçesinde gübre olarak kullanılabilir. Kompostlama işlemi organik maddelerin aerobik veya anaerobik koşullarda mikroorganizmalar vasıtası ile kararlı hale getirildiği bir işlemdir. Kompostlama açık alanda veya makine ile yapılabilir.
Bitkisel atık yağlar, atıksu toplama sistemlerine yapışarak tıkanmaya yol açar. Bunun yanı sıra deşarj olduğu noktadaki su kaynaklarının kirlenmesine yol açarak suda yaşayan canlıların oksijen almasına engel olur. Toprağa bırakıldığı takdirde ise toprak kirlenmesi ile birlikte yeraltı suyu kirlenmesine de neden olur. Bu nedenle atık yağların mutlaka ayrı olarak biriktirilmesi gerekmektedir.
Atık piller, ağır metal içermesi nedeniyle mutlaka ayrı toplanarak çevre ve insan sağlığı üstünde oluşabilecek olumsuz etkilerinin önüne geçilmelidir.
Atık elektrikli ve elektronik eşyalar, ağır metaller barındırması nedeniyle çevre ve insan sağlığına zararlı etkilerde bulunabilecek atıklardandır ve ayrı toplanarak geri kazanıma verilmesi sağlanmalıdır.
Tehlikeli atıklar: yanıcı, patlayıcı, yakıcı, tahriş edici, kanserojen ve zehirli atıklardır ve mutlaka toplanması sağlanmalıdır. Tehlikeli atık sınıfına giren atıklar; toner ve kartuşlar, kontamine ambalaj ve filtreler ile basınçlı kaplardır.
Tıbbi atıklar, kolera, cüzzam, veba, dizanteri, tüberküloz, sıtma ve kuduz gibi hastalıklara sebebiyet verebilen atıklardandır. Bu nedenle hiçbir koşulda diğer atıklarla karıştırılmamalı, ayrı olarak toplanması sağlanmalıdır.
Atık floresanların öncelikle atık floresan kırma makinesinde kırıldıktan sonra ilgili lisanslı atık işleme tesisine gönderilmesi sağlanmalıdır. Floresan kırma makinesinin temin edilemediği durumlarda ise oluşan atık floresanların ambalajlarında muhafaza edilerek lisanslı tesise gönderilmesi sağlanmalıdır.
Toplanan atıklar Geçici Depolama Alanında depolanır. Geçici Depolama Alanına getirilen atıklar öncelikle ilgili görevli tarafından tartılarak kayıt altına alınır ve atık türüne göre uygun konteynere atılır. Değerlendirilebilir atıklar (plastik, kağıt, cam, metal atıklar) lisanslı geri kazanım tesislerine, değerlendirilemeyen atıklar ise lisanslı bertaraf tesislerine gönderilir.
7) Raporlama
Sıfır Atık Projesini hayata geçiren kurumlar uygulama etkinliğini değerlendirmek adına belirledikleri zaman aralıklarında izleme ve değerlendirme yaparak uygulamada aksayan noktaları tespit ederek geliştirme adına çalışmalar yapmalıdır.
Uygulamadan elde edilen sonuçların ve verilerin raporlanması, uygulamaya katılımın verimini artıracaktır. Geri kazanımı sağlanan her atık kağıt, plastik, cam, metal, bitkisel atık yağ, organik atık, ve tehlikeli atıkların çevresel etkilerinin değerlendirilmesi ve bu kazanımların aylık olarak tutulması uygulamanın verimli bir şekilde izlenebilmesi açısından oldukça önemlidir.
Toplanan ve lisanslı tesislere sevkedilen atıkların beyanı, Online Çevre Bilgi Sistemi üzerinden yapılır.
